Hipoglikemia reaktywna – co to jest? Objawy, diagnoza i dieta

Hipoglikemia reaktywna to nagły spadek stężenia cukru we krwi (glukozy) do wartości poniżej poniżej 70 mg/dl (inne źródła twierdzą, że poniżej 55 mg/dl) w ciągu 2-5 godzin po posiłku. To bardzo niebezpieczny stan, który może prowadzić do wypadków i zagrażać Twojemu zdrowiu. Hipoglikemia reaktywna najczęściej współwystępuje z insulinoopornością, choć przyczyn jej występowania jest znacznie więcej.

Odpowiednia dieta przynosi ulgę i zmniejsza częstotliwość hipoglikemii reaktywnej.

Na skróty:

• Hipoglikemia reaktywna – co to jest?
• Przyczyny hipoglikemii reaktywnej
• Hipoglikemia reaktywna w insulinooporności i cukrzycy typu 2
• Hipoglikemia reaktywna – objawy
• Jak zdiagnozować hipoglikemię reaktywną?
• Co zrobić, gdy masz niski poziom cukru?
• Dieta w hipoglikemii reaktywnej

Hipoglikemia reaktywna – co to jest?

Hipoglikemia reaktywna to stan nagłego spadku stężenia cukru we krwi (glukozy) do wartości poniżej poniżej 70 mg/dl (inne źródła twierdzą, że poniżej 55 mg/dl) przy jednoczesnym występowaniu objawów niedocukrzenia. Kryterium 55 mg/dl jest według mnie dość rygorystyczne, bo spora część moich podopiecznych pierwsze objawy hipoglikemii odczuwa już przy cukrze mniejszym niż 70 mg/dl. Choć są i tacy, którzy przy obu poziomach nie odczuwają żadnych negatywnych konsekwencji.

Do hipoglikemii reaktywnej najczęściej dochodzi nie wcześniej niż 120 minut po posiłku, zatem senność bezpośrednio po posiłku NIE JEST objawem hipoglikemii. Rozpiętość czasowa wystąpienia niedocukrzenia może wynosić nawet 2-5 godzin po posiłku (najczęściej w 3-4 godzinie). Co może być przyczyną hipoglikemii reaktywnej?

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej

Hipoglikemia reaktywna często występuję w insulinoporności lub w cukrzycy typu 2. Jednak to nie są jej jedyne przyczyny. Do niedocukrzenia może prowadzić także:

• intensywny wysiłek fizyczny,
• źle dobrana dawka insuliny lub leków obniżających stężenie glukozy we krwi,
• operacje bariatryczne,
• niektóre nowotwory,
• choroba Adisona,
• zakaćenie Helicobacter pylor.

Paradoksalnie jedną z przyczyn hipoglikemii reaktywnej może być także wysoka wrażliwość na insulinę.

Hipoglikemia reaktywna w insulinooporności i cukrzycy typu 2

W hipoglikemii reaktywnej występującej przy insulinooporności i na wczesnym etapie cukrzycy typu 2, w pierwszej fazie po posiłku, insulina wydzielana jest w zbyt małej ilości, co skutkuje znaczącym wzrostem stężenia glukozy we krwi. Wysoki poziom glukozy we krwi prowadzi do pobudzania trzustki, która budzi się z „opóźnionym” zapłonem i nagle zaczyna wydzielać duże ilości insuliny. To skutkuje gwałtownym spadkiem stężenia glukozy we krwi, czyli tytułową poposiłkową hipoglikemią reaktywną.

Niestety im więcej insuliny, tym bardziej komórki mięśniowe, wątrobowe, komórki podwzgórza (to tu jest ośrodek głodu i sytości) i tkanki tłuszczowej przestają na nią reagować. Dochodzi do rozwoju lub wzmocnienia insulinooporności. W insulinooporności (przeczytaj więcej o diecie w insulinooporności) komórki nie reagują na insulinę, dlatego trzustka produkuje jej coraz więcej. Błędne koło się zamyka. Z czasem dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 2.

Pamiętaj jednak, że insulinooporność nie zawsze prowadzi do hipoglikemii reaktywnej. Najczęściej w insulinooporności wraz ze wzrostem stężenia glukozy we krwi rośnie stężenie insuliny i oba parametry, ze względu na oporność komórek na insulinę, pozostają przez dłuższy czas podwyższone.

Hipoglikemia reaktywna często idzie w parze z insulinoopornością czy wczesną cukrzycą typu 2. Bywa też, że występuje bez wyraźnej przyczyny. Mówimy wtedy o hipoglikemii reaktywnej idiopatycznej. Jeśli hipoglikemia reaktywna występuje u osób szczupłych, zdrowych, u których w bliskiej rodzinie występują przypadki cukrzycy typu 2, to należy zachować szczególną ostrożność. Może to wskazywać na obciążenie genetyczne.

Hipoglikemia reaktywna – objawy

Z hipoglikemią reaktywną nie ma żartów. Jej objawy, w zależności od nasilenia, mogą być bardzo niebezpieczne i prowadzić nawet do zagrożenia życia. Objawy hipoglikemii są różne w zależności od jej nasilenia. Przy poziomie cukru we krwi mniejszym niż 70 mg/dla najczęściej najpierw pojawiają się objawy wynikające z wydzielania adrenaliny (niepokój, drżenie rąk). Potem przy stężeniu glukozy mniejszym niż 55 mg/dl rozwijają się zaburzenia w pracy układu nerwowego.

Wczesne objawy hipoglikemi reaktywnej (cukier 70-55 mg/dl):

• lek i niepokój (łatwo można pomylić z napadami paniki),
• drżenie rąk,
• przyspieszone bicie serca (tachykardia) ,
• zimne poty,
• zawroty głowy.

Późne objawy hipoglikemi reaktywnej (cukier < 55 mg/dl):

• splątanie i problem z doborem słów,
• gwałtowna senność (czasem moi podopieczni usypiają w autobusie, za biurkiem czy kierownicą),
• silne zmęczenie,
• zaburzenia orientacji,
• nieostre widzenie,
• omdlenia,
• dreszcze,
• w końcowej fazie śpiączka hipoglikemiczna.

Zobacz mój profil na portalu znanylekarz.pl

Jak zdiagnozować hipoglikemię reaktywną?

Nie istnieje dobra metoda laboratoryjna, która pozwalałaby ze 100% pewnością zdiagnozować hipoglikemię reaktywną. Jednym z najczęściej wykorzystywanych badań jest OGGT, czyli tzw. krzywa cukrowa (inaczej test doustnego obciążenia glukozą, obciążenie glukozą). Jeśli chcesz potwierdzić hipoglikemię reaktywną wykonaj OGGT z pomiarem insuliny. Badanie to jest jednak bardzo niedoskonałe w diagnozowaniu hipoglikemii reaktywnej. Dlaczego?

1. Po pierwsze klasyczne OGGT trwa 2 h, podczas, gdy objawy hipoglikemii reaktywnej mogą wystąpić w czasie 2-5 godzin od podania roztworu glukozy. Teoretycznie badanie może wyjść prawidłowo, Ty wracasz do domu, zjadasz posiłek i uznajesz, że wszystko jest ok.
2. Spożycie 75 g glukozy (7,5 łyżki cukru-glukozy rozpuszczonego w szklance wody) to nie niezwykle nienaturalna sytuacja, która może prowokować wystąpienie hipoglikemii, podczas, gdy w życiu zazwyczaj się ona nie zdarza.

Jeśli udaje się potwierdzi hipoglikemię reaktywną w OGGT, to widzisz wtedy wzrost stężenia glukozy po 1h i niewielki wzrost insuliny. Potem, po 2h, gwałtowny spadek stężenia glukozy i znaczący wzrost stężenia insuliny.

Uwaga, podanie 75 g czystej glukozy u osób ze skłonnościami do hipoglikemii reaktywnej może wywołać bardzo gwałtowną hipoglikemią. Z tego powodu krzywą cukrową wykonujcie zawsze z obstawą bliskiej osoby, która w razie złego samopoczucia czy omdlenia szybko zawoła pomoc medyczną. Czasem hipoglikemia reaktywna może przyjmować tzw. formę późną, dlatego bywa, że badanie rozszerza się o pomiary w 3, 4 i 5 godzinie. Jednak OGGT dłuższe niż 2 h jest trudno dostępne w Polsce.

Zatem co zamiast OGGT? Dokładna samoobserwacja!

Zapisz je w notesie lub aplikacji na telefon. Zanotuj także wszystkie swoje posiłki z danego dnia. Dzięki temu łatwiej będzie zauważyć, jakie posiłki, w jakiej konfiguracji nasilają częstotliwość występowania hipoglikemii reaktywnej. Tak prowadzona samoobserwacja będzie bardzo pomocna w czasie konsultacji z dietetykiem.

Co zrobić, gdy masz niski poziom cukru?

Zjedz 15 g węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym i po 15 minutach sprawdź, czy poziom cukru we krwi się podniósł, a Twoje samopoczucie się poprawiło. Jeśli nic się nie zmieniło i nadal masz do czynienia z niedocukrzeniem, to zjedz kolejne 15 g węglowodanów i po 15 minutach sprawdź, co się zmieniło. Rób tak, aż do skutku. Zazwyczaj pierwsza dawka wystarcza, by wyjść z hipoglikemii. 15 g węglowodanów łatwo przyswajalnych znajdziesz w:

• 1/2 szklanki napoju słodzonego cukrem,
• 1/2 szklanki soku owocowego,
• 1/2 średniego banana,
• łyżeczce cukru,
• garści cukierków do ssania lub żelek.

Możesz też kupić specjalne saszetki z płynną glukozą w aptece i mieć je zawsze przy sobie.

Zobacz, co mówią o mnie podopieczni

Dieta w hipoglikemii reaktywnej

Zjawisko hipoglikemii reaktywnej nie zostało jeszcze dokładnie poznane, dlatego nie ma oficjalnych wytycznych, którymi możemy się posługiwać opracowując dietę w tej dolegliwości. W rzeczywistości wytyczne bazują na obserwacji tego, w jakim czasie od spożycia posiłku występuje hipoglikemia reaktywna i jak dana osoba reaguje na poszczególne pokarmy. Taka uważna samoobserwacja pozwala na stworzenie indywidualnych zaleceń dopasowanych do potrzeb.

Zasady diety w hipoglikemii reaktywnej

1. Jedz 3-5 posiłków dziennie. Ilość posiłków dobierz do swoich indywidualnych predyspozycji. Niektórzy mają stabilniejsze stężenie cukru we krwi jedząc 3 większe posiłki, inni spożywając 5 mniejszych. Nie ma jednej, idealnej drogi.
2. Postaw na zbilansowane śniadanie. Osoby, które unikają śniadań częściej doświadczają hipoglikemii reaktywnej.
3. Unikaj cukrów prostych w słodyczach, sokach i napojach.
4. Nie rezygnuj z owoców, ale łącz je z orzechami. Dodatek fruktozy (cukru owocowego) może pomóc w stabilizacji stężenia glukozy we krwi.
5. Źródła węglowodanów (np. makaron, pieczywo, ryż) łącz w jednym posiłku ze źródłami białka (mięso, strączki, nabiał, ryby) i tłuszczu (oleje roślinne, pestki, orzechy).
6. Węglowodany rozkładaj równo w ciągu dnia (unikaj śniadań białkowo-tłuszczowych)
7. Do każdego posiłki dodawaj minimum 2 gatunki warzyw. Błonnik pokarmowy w nich zawarty opóźnia przyswajanie węglowodanów.
8. Unikaj restrykcyjnych diet i głodzenia się.
9. Ogranicz alkohol. Spożycie alkoholu wraz z posiłkiem sprawia, że hipoglikemia występuje częściej.

Coraz częściej podkreśla się także, że jedną z przyczyn hipoglikemii reaktywnej może być zaburzona mikrobiota jelitowa. Dlatego, poza dietą i ewentualnym leczeniem farmakologicznym, drogą do poprawy samopoczucia może być również stosowanie probiotyków oraz dieta bogata w prebiotyki (pożywa dla „dobrych” bakterii, głównie błonnik pokarmowy rozpuszczalny w wodzie znajdujący się w warzywach i owocach). Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe produkowane przez mikrobiotę (postbiotyki), które ułatwiają kontrolę stężenia cukru we krwi i zapobiegają rozwojowi hipoglikemii reaktywnej.

Zdjęcie okładkowe: Cris Saur/Unsplash

Bibliografia:

• Yüksel Altuntaş, Postprandial Reactive Hypoglycemia, Sisli Etfal Hastan Tip Bul. 2019 Aug 28;53(3):215-220. doi: 10.14744/SEMB.2019.59455. eCollection 2019.
• Sara Quercia, Silvia Turroni, Jessica Fiori, Matteo Soverini, Simone Rampelli, Elena Biagi, Andrea Castagnetti, Clarissa Consolandi, Marco Severgnini , Mario Pianesi, Francesco Fallucca, Paolo Pozzilli, Patrizia Brigidi, Marco Candela, Gut microbiome response to short-term dietary interventions in reactive hypoglycemia subjects, Diabetes Metab Res Rev. 2017 Nov;33(8). doi: 10.1002/dmrr.2927. Epub 2017 Sep 15.
• Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabetol Prakt. 2021;Tom nr 7(1):1-121.
• Brun JF et al. Postprandial reactive hypoglycemia. Diabetes and Metabolism 2000;26:337-51.
• Zatońska K, Bolanowski M. Hipoglikemia jako problem diagnostyczny. Adv Clin Exp Med 2003;12(3):369-73.
• Hall M, Walicka M, Traczyk I. Reactive hypoglycemia – an interdisciplinary approach of the disease of XXI Century. Wiad Lek. 2020;73(2):384-389.
• Maciej Pawłowski. Hipoglikemia reaktywna. Medycyna po Dyplomie

Dowiedz się więcej o insulinooporności:

• 25 objawów insulinooporności [INFOGRAFIKA]
• Dlaczego masz insulinooporność? (nieoczywiste powody)
• Hormony- ich wpływ na wagę (masę ciała) i apetyt

To dla Ciebie przygotowuję merytoryczne materiały, pełne darmowej wiedzy. Jednak, żebym mogła dalej to robić, to potrzebuję Twojego wsparcia. Postaw mi wirtualną kawę, a ja obiecuję nie zwalniać tempa!