Odpowiednie żywienie, czyli potocznie dieta tarczycowa, powinno być obowiązkowym elementem uzupełniającym terapię niedoczynności tarczycy (z wielu powodów o czym poniżej). Niestety nie jest to standardem, choć świadomość wpływu prawidłowo skomponowanej diety na funkcjonowanie osób z niedoczynnością tarczycy, czy chorobą Hashimoto jest coraz większa.
Hashimoto – znak naszych czasów?
Z mojej perspektywy „sprawa” nabrała tempa w ciągu ostatnich 2-3 lat. Obecnie wśród Pacjentek, które trafiają pod moją opiekę ponad połowa cierpi na niedoczynność tarczycy/Hashimoto. Większość Pań zgłasza się wtedy po pomoc do dietetyka ze względu na problemy ze wzrastającą masą ciała, niektóre z nich jeszcze nie wiedzą o zaburzeniach w pracy tarczycy, dochodzimy do tego wspólnie w ciągu współpracy.
Niedoczynność tarczycy, czy Hashimoto znacznie rzadziej występują u mężczyzn, choć i z Panami zdarza mi się w tym zakresie współpracować. Statystycznie na 6 chorych kobiet przypada jeden chory mężczyzna.
Niedoczynność tarczycy/Hashimoto, choć dotyczy tylko małego narządu dokrewnego zlokalizowanego z przodu szyi, w rzeczywistości oddziałuje na cały organizm. Hormony wydzielane przez tarczycę – tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) regulują między innymi metabolizm tłuszczów i węglowodanów, wpływają na poziom cholesterolu, temperaturę ciała, regulują cykl menstruacyjny, a także procesy regeneracji skóry i włosów.
Choć diagnostyka jest stosunkowo łatwa, często dochodzi do niej dość późno, ponieważ objawy tych schorzeń są bardzo niespecyficzne i często przypominają inne dolegliwości. Do najczęściej pojawiających się objawów należą:
- zmęczenie i senność
- sucha skóra, łamiące się paznokcie, wypadające włosy
- zaburzenia miesiączkowania i niskie libido
- podwyższone stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi
- podwyższone stężenie homocysteiny we krwi (czynnik rozwoju chorób serca)
- podwyższone stężenie glukozy we krwi
- zwiększenie masy ciała
- obniżony nastrój
Diagnostyka chorób tarczycy
Nie chciałabym w tym artykule skupiać się na badaniach, jakie należy wykonać w trakcie diagnostyki niedoczynności tarczycy/Hashimoto. Domagajcie się jednak pełnego kompletu badań TSH (hormon podwzgórza), ft3, ft4 (hormony tarczycy), anty TG anty TPO (przeciwciała przeciwko tarczycy), USG tarczycy. Tylko taki zestaw może dać endokrynologowi pełen obraz sytuacji.
Jestem też zdania, że TSH powinno być na stałe dołączone do zestawu badań profilaktycznych, szczególnie w przypadku kobiet, bez względu na wiek. Jednak w przypadku niepokojących objawów wykonywanie samego TSH mija się z celem, bo nie pozwala na pełną diagnostykę, ani na ocenę nasilenia schorzenia.
Jak zapewne zauważyliście w artykule tym mówię zarówno o niedoczynności tarczycy „zwykłej” (medycznie mówi się o pierwotnej niedoczynności tarczycy), jak i o Hashimoto – chorobie autoagresyjnej, wywołującej przewlekłe zapalenie tarczycy, które przeważnie prowadzi do niedoczynności na całe życie. Zaznaczam jednak, że w rzadkich przypadkach Hashimoto może prowadzić także do nadczynności lub przechodzenia ze stanu niedoczynności w stan nadczynności.
Jednak na potrzeby tego artykułu będę pisać o Hashimoto jak o schorzeniu, które w większości przypadków wywołuje niedoczynność i tego też dotyczą zamieszczone poniżej zalecenia żywieniowe.
Istnieją niewielkie różnice między zaleceniami żywieniowymi w niedoczynności tarczycy „zwykłej” i w chorobie Hashimoto – będę je wyraźnie podkreślać w tekście.
Dieta w Hashimoto – 5 najważniejszych zmian w diecie
Dieta tarczycowa – założenia
Energia
Kaloryczność diety nie jest powiązana z występowaniem niedoczynności tarczycy/choroby Hashimoto, ale zależy od masy ciała. Masa ciała osób z niedoczynnością jest zaś często w przedziałach nadwagi/otyłości i wtedy konieczne jest wprowadzenie diety niskoenergetycznej. W innym wypadku stosuje się dietę normokaloryczną.
Białka
W diecie osób z niedoczynnością tarczycy zwiększa się udział białka do 15-20% energii, przy czym zwraca się szczególną uwagę na białko pełnowartościowe z nabiału, jajek, czy ryb. Bardzo ważnym składnikiem białka jest jeden z aminokwasów tyrozyna, jest on niezbędny do syntezy hormonów T3 i T4. W praktyce oznacza to, że w każdym posiłku głównym powinno znaleźć się jedno pełnowartościowe źródło białka.
Płyny
Odpowiednie spożycie płynów bezkalorycznych (!!) – woda, herbata zielona, herbata biała, herbaty owocowe może w niewielkim stopniu przyspieszyć metabolizm znacznie upośledzony przez niedoczynność tarczycy/Hashimoto. Odpowiednie, czyli na poziomie minimum 2 litrów dziennie.
Wspomaganie leczenia niedoczynności tarczycy/Hashimoto za pomocą diety sprowadza się do trzech aspektów:
- łagodzenia objawów niedoczynności,
- wykluczenia związków o działaniu toksycznym w stosunku do tarczycy,
- dostarczania pokarmów, które są źródłami składników odżywczych regulujących pracę tarczycy.
Łagodzenie objawów niedoczynności
Zwiększone ryzyko chorób układu krążenia
Niski poziom hormonów tarczycy prowadzi do nieprawidłowych wyników stężenia cholesterolu we krwi. Podwyższeniu ulega frakcja tzw. złego cholesterolu LDL, przy jednoczesnym obniżeniu HDL (tzw. dobrego cholesterolu).
Zalecenia: regularna kontrola stężenia cholesterolu przy pomocy lipidogramu. Dieta bogato-błonnikowa, ograniczająca nasycone kwasy tłuszczowe (pełnotłuste produkty pochodzenia zwierzęcego), bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy i ryby.
Zalecana suplementacja kwasami omega-3, ze względu na ich zbyt niską podaż w warunkach polskich (niedostępność dobrej jakości ryb oraz owoców morza).
Zdrowa dieta i oszczędzanie to zgrany duet!
Zwiększone ryzyko cukrzycy typu II
Wykazano znacznie częstsze występowanie cukrzycy typu II u osób z niedoczynnością tarczycy. Niski poziom hormonów tarczycy zaburza gospodarkę cukrową powodując podwyższone stężenie cukru we krwi oraz insulinooporność. Chciałabym zwrócić także waszą uwagę na fakt, iż niedoczynność tarczycy często współwystępuje z PCO (zespół policystycznych jajników), którego jednym z objawów jest insulinooporność.
Zalecenia: regulacja stężenia cukru we krwi poprzez posiłki o stałych porach bogate w węglowodany złożone (pełnoziarniste makarony, grube kasze, brązowy ryż, razowe pieczywo). Dieta oparta o ładunek glikemiczny (nowsze i dokładniejsze pojęcie w stosunku do indeksu glikemicznego).
W czasie stabilizacji stężenia hormonów tarczycy wskazana częstsza kontrola glikemii (stężenie cukru we krwi) – za pomocą badania laboratoryjnego, lub w domowych warunkach przy użyciu glukometru.
Zaparcia
Niski poziom hormonów tarczycy zmniejsza intensywność i częstotliwość ruchów perystaltycznych jelita grubego, może to prowadzić do długotrwałych zaparć. Uwaga na produkty z wysoką zawartością błonnika pokarmowego! Nie należy jadać ich do śniadania, czyli w krótkim czasie po przyjęciu leków (syntetycznych hormonów tarczycy), bowiem mogą utrudnić wchłanianie substancji aktywnych.
Zalecenia: dieta bogato błonnikowa – duża ilość warzyw i owoców praz produktów zbożowych nieoczyszczonych, razowych. Codzienne spożycie produktów mlecznych fermentowanych probiotycznych – jogurtów, kefirów, maślanki w celu stabilizacji flory bakteryjnej jelita grubego.
Współwystępowanie celiakii i dieta bezglutenowa
Na początek bardzo ważna informacja – celiakia współistnieje często z chorobami autoimmunologicznymi tarczycy (5% przypadków). Jeżeli taka sytuacja ma miejsce konieczna jest całkowita dieta bezglutenowa.
Z mojego doświadczenia wynika jednak, że duża część Pacjentów z chorobą Hashimoto, niemająca jednocześnie celiakii, czuje się znacznie lepiej i ma mniejsze objawy ze strony tarczycy po wykluczeniu glutenu. Z tego powodu warto spróbować. Jeśli takie działanie nie przyniesie pożądanych efektów zawsze można wrócić do normalnej diety.
Prawdopodobnie lepsze samopoczucie osób z Hashimoto po wykluczeniu glutenu jest wyłącznie efektem placebo, ale jeśli poprawia się jakość życia i dieta bezglutenowa jest prowadzona właściwie to czemu nie?
Niemniej jednak kwestia oddziaływania diety bezglutenowej i w ogóle diety, jako zespołu różnych czynników, na występowanie chorób autoimmunologicznych to zagadnienie stosunkowo nowe i w tym temacie wiele się ostatnio zmienia. Kto wie, może następny post będzie własnie o tym…?
Przeczytaj więcej na temat: Dieta bezglutenowa – kiedy warto stosować?
Czego unikać na diecie tarczycowej?
Goitrogeny
Goitrogeny to substancje występujące naturalnie w niektórych warzywach, które mogą powodować zmniejszenie wydzielania hormonów przez tarczycę i rozwój wola (powiększenie tarczycy). Głównymi źródłami goitrogenów są warzywa, takie jak: brokuły, kalafior, kapusta, brukselka, kalarepa.
Występujące w soi izoflawony również zaliczane są do grupy goitrogenów. Produkty, w których izoflawony występują w dużych ilościach to między innymi ziarna soi, olej sojowy, mleko sojowe, tofu, burgery sojowe i inne przetwory z wykorzystaniem soi.
Działania goitrogennego nie wykazują przetwory z soi fermentowanej, jak sos sojowy, miso, czy tempeh.
Uważa się, iż nie ma potrzeby ograniczania warzyw z zawartością goitrogenów (brokuły, kalafior, kapusta, brukselka, kalarepa) pod warunkiem, że spożywa się je po obróbce termicznej, która dezaktywuje szkodliwe związki. Osoby z niedoczynnością tarczycy powinny ograniczać wspomniane warzywa tylko w formie surowej.
Proso
Istnieją przypuszczenia, że proso może ograniczać funkcje tarczycy nawet u osób z prawidłowych spożyciem jodu. Pacjentom często (częściej niż 3 razy w tygodniu) spożywającym proso zaleca się zamianę na inne zboże.
Aspartam
Istnieją przypuszczenia, iż wysokie spożycie aspartamu może zaburzać działanie układu odpornościowego prowadząc do wystąpienia lub nasilenia choroby Hashimoto, jednej z głównych przyczyn niedoczynności tarczycy. Aspartam używany jest najczęściej w produktach o obniżonej wartości energetycznej, typu light, gdzie związkiem tym zastępuje się cukier. Zaleca się rezygnację z aspartamu wśród osób z niedoczynnością tarczycy.
Niektóre suplementy diety/środki wspomagające odchudzanie
Jedyną metodą leczenia niedoczynności tarczycy jest uzupełnianie niedoborów hormonów za pomocą ich syntetycznych odpowiedników. Z tego powodu należy się wystrzegać stosowania jakichkolwiek suplementów diety oraz środków wspomagających odchudzanie, gdyż mogą one zaburzać wchłanianie leków, Należy zwrócić szczególną uwagę na multiwitaminy, suplementy wapnia i chromu, czy środki wspomagające odchudzanie z dodatkiem błonnika pokarmowego. Większość suplementów powinna być przyjmowania najwcześniej 3 do 4 godzin po syntetycznych odpowiednikach hormonów tarczycy. Zawsze jednak należy skonsultować przyjmowanie suplementów i środków wspomagających odchudzanie z endokrynologiem prowadzącym.
Co jeść, gdy masz Hashimoto?
Jod
Jod jest elementem strukturalnym hormonów tarczycy, bez jodu tarczyca nie funkcjonuje. Niedobór jodu w krajach nierozwiniętych jest podstawowym powodem niedoczynności tarczycy. Warto jednak zwrócić uwagę, że w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce, główną przyczyną niedoczynności tarczycy jest co innego – to autoimmunologiczna choroba Hashimoto. W Polsce niedobory jodu występują rzadko, ze względu na powszechne jodowanie soli. Nawet osoby, które nie dosalają potraw spożywają dość dużo wzbogaconej jodem soli w produktach przetworzonych przemysłowo. Z tego powodu absolutnie niewskazane jest suplementowanie jodem profilaktyczne, gdyż może to doprowadzić do przeciwnej sytuacji i wywołać nadczynność.
Nie ma jednak przeciwwskazań, aby wzbogacać dietę w umiarkowane ilości naturalnych źródeł jodu.
Najlepsze źródła jodu: ryby morskie (makrela, flądra, sardynki, węgorz, śledź, tuńczyk czy dorsz), ziarna zbóż, ziemniaki, marchew, buraki, jaja, cebula, czosnek, szpinak pomidory, ananasy, rzeżucha, orzechy włoskie, orzechy brazylijskie, estragon, wszystkie nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, ciecierzyca), żurawina świeża i suszona.
Selen
Gruczoł tarczycowy charakteryzuje się wysokim stężeniem selenu, który buduje enzymy niezbędne do pracy tego narządu. Dodatkowo selen odpowiada za prawidłową pracę układu immunologicznego, co jest ważne przy chorobie Hashimoto.
Najlepsze źródła selenu: orzechy brazylijskie, tuńczyk, mięso kraba i innych owoców morza, halibut, dorsz, pestki dyni, ryż brązowy.
Cynk
Cynk bierze udział w syntezie i funkcjonowaniu tyroksyny (T4). Buduje także białka receptorowe dla trójjodotyroniny (T3) – tylko połączenie hormon, w tym przypadku T3 i białko receptorowe może w efekcie wywołać prawidłowe działanie hormonu. W wyniku niedoboru cynku następuje zatem upośledzone wiązanie trójjodotyroniny i obniżenie stężenia hormonów tarczycy, co w konsekwencji prowadzi do niedoczynności.
Najlepsze źródła cynku: mięso, mleko i produkty mleczne, produkty zbożowe pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych, jaja
Żelazo
Niedobór żelaza wiązany jest z niedoczynnością tarczycy i skutkuje je powiększeniem. Najlepszymi źródłami żelaza są produkty pochodzenia zwierzęcego, które zawierają tzw. żelazo hemowe o znacznie większej wchłanialności niż żelazo niehemowe z produktów roślinnych. W produktach roślinnym dodatkowym czynnikiem ograniczającym biodostępność żelaza jest błonnik pokarmowy. Nie oznacza to jedna, że osoby na diecie bezmięsnej są skazane na niedobór tego pierwiastka.
Najlepsze źródła żelaza: hemowe (chude mięso czerwone, mięso drobiowe, ryby, jajka), niehemowe (produkty pełnoziarniste, grube kasze, zielone warzywa – szpinak, natka pietruszki, soja, groch)
Witamina D
Szacuje się, że nawet 90% Pacjentów chorujących na Hashimoto może cierpieć z powodu niedoborów witaminy D, dlatego warto zwrócić uwagę na jej obecność w diecie, jak również dbać o minimalną 15 minutową ekspozycję na słońce każdego dnia – odsłonięte minimum 18% powierzchni ciała, w godz. 10-15, bez filtrów. W okresie wrzesień-kwiecień zalecana jest suplementacja.
Najlepsze źródła witaminy D: ryby morskie (makrela, flądra, sardynki, węgorz, śledź, tuńczyk czy dorsz), mleko i produkty mleczne, jaja, grzyby.
Witamina B12
Około 30% Pacjentów z niedoczynnością tarczycy cierpi na niedobór witaminy B12 i choć nie wiadomo, czy istnieje połączeniem między schorzeniem, a niedoborem warto zadbać o jej podaż w diecie. Jest to jedyna witamina obecna tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego. Wegetarianie powinni ją suplementować lub spożywać z żywnością wzbogacaną.
Najlepsze źródła witaminy B12: czerwone mięso, drób, jajka, mleko, przetwory mleczne, wątróbka
Zostaw komentarz